Zeker weten

Bewust van het onbewuste

In een wereld vol keuzes, groot en klein, schuilt er achter elke beslissing een complex samenspel van bewuste en onbewuste processen in ons brein. Elke dag worden we blootgesteld aan dilemma’s waarvan het effect pas duidelijk wordt in de, nabije of verre, toekomst. Naar college gaan, of toch nog wat langer in bed blijven liggen? Vandaag met brood of yoghurt ontbijten? Het lijken onbelangrijke vragen, toch kunnen ze invloed hebben op het verloop van onze dag. Zo kunnen grote vraagstukken als het kiezen van een studie of het kopen van een huis invloed hebben op de rest van ons leven. Sommige keuzes maken we zonder er ook maar een seconde bij stil te staan en anderen nemen we een eeuwigheid de tijd voor.

 

Onverklaarbaar

Ons geest staat bekend om de complexiteit en de wijde variatie aan processen die tegelijkertijd plaatsvinden. Sommige processen zijn we bewust van, maar het merendeel gebeurt onbewust. We worden continu blootgesteld aan verschillende prikkels in onze omgeving, deze stimuli kunnen ons onbewust denken en handelen beïnvloeden. Een belangrijk concept om deze invloeden te begrijpen is priming. Prikkels wakkeren mentale concepten aan zoals stereotypen, normen en waarden, zodat ze beter benaderbaar worden. Zo vormen we een beeld van de wereld om ons heen.

Er zijn veel verschillende factoren die invloed hebben op ons keuzegedrag. Een factor die een grote invloed heeft is framing; hoe de keuzes gepresenteerd worden, dit is een vorm van priming. Hier wordt bijvoorbeeld veel gebruik van gemaakt in de marketing van goederen. Kies je liever voor:

A. een product dat 70% effectief is of B. een product dat 30% ineffectief is? Veel mensen zullen voor de eerste optie gaan, terwijl A en B dezelfde informatie presenteren. Mensen zijn vaak meer aangetrokken tot het product dat nadruk legt op de positieve informatie, dit betekent namelijk dat ze beter hun keuze kunnen verklaren.

 

Snelkoppeling

Andere belangrijke aspecten zijn Heuristics and Biases. In veel gevallen zullen mensen afwijken van de ‘rationele’ keuze, objectief gezien de beste optie, dit gedrag kan worden verklaard door Heuristics and Biases. Het gaat om onbewuste vertekeningen in ons brein die effect hebben op de manier waarop we beslissen en de uitkomst daarvan. Een concreet voorbeeld is verliesaversie, wat psychologen Tversky en Kahneman presenteerden. Mensen hebben een afkeer van verlies en hechten veel waarde aan bezit. Zo doet het verliezen van €1000 meer ‘pijn’ dan wat het winnen van €1000 aan ‘genot’ oplevert. We zullen dus vaak de kans op verlies proberen te vermijden, wat ook samengaat met het feit dat veel mensen ‘risicoavers’ handelen. Verder wordt er vaak meer waarde gehecht aan het behouden van de huidige situatie dan afwijken hiervan, dit verschijnsel wordt de status quo bias genoemd (Samuelson en Zeckhauser 1988). Dit heeft vaak te maken met de comfortzone waarbinnen de meeste mensen willen handelen. Zo zijn er nog veel meer verschillende heuristics and biases die invloed hebben op ons keuzegedrag, waardoor we vaak ook zullen afwijken van de ‘beste’ of meest ‘rationele’ keuze gezien de omstandigheden. Er wordt snel genoegen genomen met het resultaat in plaats van maximalisatie van het resultaat.

Wanneer we worden geconfronteerd met lastige dilemma’s kiezen we vaak met ons hoofd of met ons hart. Dit is natuurlijk niet letterlijk geval, maar een uitdrukking voor het kiezen met je gevoel of je verstand. Als we met ons verstand kiezen, lijken we rationeler na te denken en al onze opties af te wegen. We maken aanspraak op ons denkvermogen en op reden, maar zoals in de vorige alinea toegelicht werd, wordt ons denkvermogen beïnvloedt door prikkels van buitenaf. Dat niet alleen, ook onze emoties zullen altijd een rol blijven spelen in meer of mindere mate. Altijd de beste keuze maken lijkt een onmogelijke opgave, maar ons bewust zijn van het onbewuste helpt ons een stap in de goede richting.

In conclusie onthult de complexiteit van menselijk keuzegedrag dat onze beslissingen vaak diep verweven zijn met onbewuste processen in het brein. De impact van framing, priming, heuristics en biases, en andere processen op ons vermogen om rationele keuzes te maken, is aanzienlijk. Het onverklaarbare karakter van sommige keuzes wordt verklaard door de subtielere invloeden die buiten ons bewustzijn plaatsvinden. Priming, als een mechanisme dat mentale concepten activeert, speelt een sleutelrol in het vormen van onze meningen en beelden van de wereld, wat op zijn beurt ons keuzegedrag beïnvloedt. Het lijkt erop dat, zelfs wanneer we denken met ons verstand te kiezen, onze emoties en onbewuste invloeden nog steeds een cruciale rol spelen. Begrip van deze onzichtbare krachten kan bijdragen aan een dieper inzicht in menselijk gedrag en mogelijk nieuwe benaderingen bieden voor het nemen van weloverwogen beslissingen, zowel op persoonlijk als professioneel vlak.