Impeachment: fact or fiction
Trump zou aan de voormalige FBI-directeur James Comey gevraagd hebben het onderzoek naar zijn nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn, te staken. Trump deelt geheime informatie, afkomstig van de Israëlische geheime dienst, met Rusland. En terwijl het Witte Huis dit vorige ontkent, twittert Trump klakkeloos dat hij dit weldegelijk heeft gedaan... Sinds zijn aantreden als president, ja zelfs al voor zijn overwinning, hebben de kranten volgestaan met allerlei schandalen, dubieuze opmerkingen en spraakmakende acties van Trump. Deze stroom lijkt zich onophoudelijk voort te zetten en dit zorgt ervoor dat sommige Amerikanen zich beginnen af te vragen of de functie van machtigste man ter wereld wel in goede handen is gelegd. Enkele politici speculeren over een mogelijke impeachment van de president en een democratisch congreslid heeft hier zelfs al formeel om verzocht.
Of het daadwerkelijk tot een impeachment van Trump zal komen, is nog maar de vraag. Een impeachment is immers bij uitstek een bijzondere procedure, en deze is met betrekking tot de president slechts twee keer in de praktijk gebracht. Dit was bij president Johnson (1868) en president Clinton (1998). Echter, ondanks dat de procedure tegen hen was gestart, heeft de Senaat hen beide naderhand hiervan vrijgesproken. Het is dus nooit echt voorgekomen dat een president geheel is afgezet. Toch is het onder de huidige omstandigheden misschien wel interessant om een dergelijke procedure eens onder de loep te nemen. Hoe en wanneer gaat een impeachment namelijk in zijn werk?
De mogelijkheid om een impeachment procedure te starten is neergelegd in de Amerikaanse Grondwet. Deze procedure kan niet alleen worden gestart tegen de president, maar tevens tegen andere hoge functionarissen als de vicepresident, rechters (1804), senatoren (1797) en belangrijke ambtenaren. De grondslag voor impeachment is neergelegd in artikel 2 sectie 4 van de Amerikaanse Grondwet:
“The President, Vice President and all civil officers of the United States, shall be removed from office on impeachment for, and conviction of, treason, bribery, or other high crimes and misdemeanors “
Het moet dus gaan om verraad, omkoping of andere ernstige misdrijven: simpelweg dus een ernstige overtreding van de wet. Of de grondslag voor impeachment niet ruimer moet worden opgevat, is echter decennialang al een groot onderwerp van discussie in de Verenigde Staten. Zo is verschillende malen beargumenteerd dat het ook mogelijk moet zijn een impeachment in te stellen op grond van machtsmisbruik, wangedrag of plichtsverzuim, en zelf dat de wetgever in staat moet zijn om de president te ‘impeachen’ naar eigen goeddunken. Dit laatste is natuurlijk iets te verregaand. Maar blijkens de geschiedenis is de grondslag voor impeachment wel iets ruimer dan in de Grondwet is neergelegd. Er hoeft niet per definitie altijd sprake te zijn van een expliciete overtreding van de wet.
De algehele impeachment-procedure bestaat uit twee fasen: de impeachment en de conviction. Artikel 1 van de Amerikaanse Grondwet stelt dat de impeachment enkel kan worden ingesteld door het Huis van Afgevaardigden (sectie 2). Daarna is het uitsluitend aan de Senaat (sectie 3) om deze impeachment te beoordelen en de president al dan niet te veroordelen (conviction). Deze twee fase moeten echter geheel los van elkaar worden gezien: een president ‘impeachen’ betekent dus niet per definitie dat hij ook afgezet zal worden. Het is enkel het in rechte verklaren van een beschuldiging en dit moet dus worden gezien als een aanklacht, zoals wij die kennen in de strafrechtelijke procedure. Let echter wel op: een impeachment is geen strafrechtelijke procedure.
Om een impeachment-procedure te starten is in het Huis van Afgevaardigden een simpele meerderheid nodig. Indien deze meerderheid wordt behaald, is president formeel ‘impeached’. Voor de daadwerkelijke afzetting is echter conviction nodig. Om te beginnen zal hierbij de ‘aanklacht’ door de Voorzitter van het Huis van Afgevaardigden voor de Senaat worden gebracht. De senatoren zullen luisteren naar deze aanklacht, mogen vragen stellen en zullen uiteindelijk stemmen over de veroordeling. De senatoren kunnen hierbij dus worden beschouwd als een soort juryleden. Zij moeten gedurende de gehele procedure ook onder ede zijn en kunnen alleen tot veroordeling overgaan indien hier een tweederde meerderheid voor is. Als dit niet het geval is, kan de president niet worden afgezet en wordt hij verder niet verhinderd in het continueren van zijn presidentschap. Is dit wel het geval, dan wordt hij – zoals nog nooit in de praktijk is toegepast – afgezet. Bij afzetting kan tevens – en dit zal eerder plaatsvinden bij andere hoge functionarissen – een tweede stemming volgen. In deze tweede ronde kan dan worden gestemd over de vraag of degene die is afgezet de mogelijkheid moet hebben “to hold and enjoy any office of honor, trust or profit under the United States” (artikel 1 sectie 3 Amerikaanse Grondwet).
De impeachment procedure is dus een procedure die niet zomaar wordt ingesteld, hetgeen tevens wordt bevestigd door het feit dat dit slechts een gering aantal keren is voorgekomen. Ook betekent het instellen van impeachment nog niet dat de president daadwerkelijk zal worden afgezet. Het feit dat dit nooit eerder is voorgekomen roept de vraag op of dit Trump’s lot zal worden. Hiervoor zal hij het wel erg bont moeten maken – ja nóg bonter dan hij het al maakt. Maar een ding kunnen we wel met zekerheid zeggen: Trump zal de geschiedenis ingaan als een opmerkelijke en spraakmakende president, die zeker niet vies is van een aantal schandaaltjes.